Cagganfiggamušain fuolakeahttá ruoššaluossa vuodjá, gođđá ja jápmá Deanus. Jápmán guliin luovvanit bibmosat, mat sáhttet váikkuhit máŋgga láhkai birrasii.
Davvi-Norggas lea giđđudan oppa suoidnemánu. Finnmárkku ođđasamos bahkkejeaddji, mii leavvá beaktilabbot go gonagasreabbá ja lupiidna, gávdno aviissain, neahtas ja guollediskkain. Ruoššaluossa lea fas jođus.
Ruoššaluossa lea vierisšládja, mas ledje jahkeviissaid ráfálaš jagit 1950-logus álggahuvvon ja 2000-logus heaittihuvvon Guoládatnjárgga guollegilvimiid maŋŋil. Jagis 2017 ruoššaluosaid mearri lassánii dramáhtalaččat, ja jagi 2021 daid mearri njulgestaga bávkkehii logigeardásažžan ovddit jagiid olahusloguid ektui. Dán vuođul šaddan hirpmástuvvama geažil huksegohte buođđoráhkkanusaid Norggas juo jagi 2021, ja dán jagi dasa leat biddjojuvvon sakka návccat: máŋggat jogat Norgga mearariikkas leat buđđojuvvon, stuorámus johka dáin lea min oktasaš rádjájohka Deatnu. Vaikke Deanu buođu ráhkadus lea árbevirolaš málle mielde oktageardán, juoga lea mannan boastut: guolit eai háliit vuodjat meardái, muhto baicca dat báhcet duháhiid mielde čobmát buođu vuollái.
Namuhan veara goittotge lea, ahte norgalaččaid buođut dain jogain, mat leat uhcibut go Deatnu, leat eanaš doaibman mihá bures sihke ruoššaluosaid bivddus ja Atlántta luosaid luoitimis. Suopmelaččaid dát ii dieđusge jeđđe, daningo aiddo Suoma dáfus mearkkašahtti Deanu buođđu ii doaimma. Buođu leat šaddan rahpat máŋgii, go dilit leat čázi temperatuvrra, čázi coagisvuođa dahje dušše juo absoluhtalaš guolledávjodaga dihtii šaddan nu váttisin, ahte ballet Atlántta luosa gillát. Borgemánus 2023 buođu leat mearridan doallat rabas juohke beaivve iđđes gitta eahkedii dorvvastan dihtii originála luosa goargŋuma. Nuppástuvvi diliin buođu rahpan leage leamaš áidna jierpmálaš molssaeaktu, muhto seammás čađa leat beassan olu ruoššaluosat. Lihkus oassi čađa vuodjan ruoššaluosain leat goittotge mannan báikkálaš jávkadanbivdiid nuhtiide.
Lea nappo vuolggahuvvon dutkiid gilvoviehkan, mas geahččalit čielggadit, maid mearkkaša davvi birrasii ja lunddolaš šlájaide, go ruoššaluosat dihttojit. Mii dili birra lea juo dieđus?
Lea sihkkar, ahte farga gođu maŋŋá ruoššaluosat jápmet jogaide. Lea eahpesihkkar, gosa buot dát jápmán guolit šaddet ja gosa ekologalaš váikkuhusat erenomážit čuhcet. Lea sihkkar, ahte jápmán guliid mielde jogas leat fállun ealániidda áibba ođđalágan biepmus: davvi jogaid biebmofierpmádagaid geađgejuolgin leat árbevirolaččat leamašan lasttat, mat čakčat gahččet jogaide. Lea eahpesihkkar, maid ođđa biepmushápmi mearkkaša joga háddjejeaddji- ja golaheaddjiservošiidda ja dakko bokte biepmusfierpmádagaide. Lea sihkkar ahte jápmán guliid háddjema mielde jogaide besset eanet bibmosat go ovdal. Lea eahpesihkkar, báhcetgo bibmosat johkaekovuogádahkii vuođđobuvttadeaddjiid geavahussii, vai doidásitgo dat seammás ruovttoluotta Jiekŋamerrii.
Mássáinvašuvnna birasváikkuhusat sáhttet nappo buktit mielde maiddái vuorddekeahtes diliid. Ođđa energiijagálduhan soaittášii juobe buoridit joga buvttadanmuni ja Atlántta luossaveajehiid ceavzima, vaikke nuppástusat vuordimis dáhpáhuvvet nu, ahte endemalaš girjáivuohta gillá. Miellagiddevaš dieđut leat boahtimin maiddái jagi 2025, goas ruoššaluosat čuovvovaš háve gorgŋot: lihkostuvvego (doaibmi) buođut geahpedit čuovvovaš goargŋuma guollemeriid, vaikke Ruoššas jáhkkimis bohtet oppa áigge lasi guolit? Dilli gáibida nappo čuovvuleami, doaimmaid ja dutkamuša, ja ruhtadeami ollašuhttin dihtii dáid.
Lea borgemánnu ja Norgga buođus beroškeahttá Deanus vudjet, gođđet ja jápmet dán gease badjel 100 000 ruoššaluosa. Dušše áigi ja dutkamuš muitalit, makkár lea joga boahtteáigi.
Aino Erkinaro lea Oulu universitehta nákkosgirjedutki, guhte dutká borge-čakčamánus Ohcejogas ruoššaluosa ekosystemaváikkuhusaid. Bargu lea oassi Suoma Akademiija ja Oulu universitehta ruhtadan dutkanfidnus, mii ollašuhttojuvvo ovttas Suomen ympäristökeskusiin (Suoma birasguovddáš).
Heidi Blom lea Luondduriggodatguovddáža fidnokoordináhtor, guhte bargá vierisšládjafidnus, mii ruhtaduvvo IBA-ruhtademiin. Fidnus gárgehuvvojit bivdovuogit, mat heivejit ruoššaluosa bivdimii ja maiddái gaskkustit dieđuid ja buriid doaibmamálliid vierisšládjašattuid caggama várás ovttasbarggus WWF:in ja Maa- ja kotitalousnaiset organisašuvnnain (Eanan-ja ruovttudoallonissonat).